Koffieboeren in Kenia enthousiast over Fairtrade Climate Academy

Geschreven door Jos Harmsen, Supply & Development, Fairtrade Nederland.

Judith Roto, koffieboerin uit Kibukwo in het westen van Kenia, blikt enthousiast terug op haar ervaringen met het klimaatprogramma dat Fairtrade de afgelopen jaren in Kenia heeft uitgevoerd. Het is een weerspiegeling van de algemene mening onder de koffieboeren die hebben meegedaan. Zo’n 10.000 boeren van tien coöperaties rond Machakos en Kericho hebben de Climate Academy gevolgd. 

Klimaatverandering, zo bleek uit gesprekken met koffieboeren over de hele wereld, wordt naast  de lage koffieprijzen als hun grootste probleem gezien. Aan de oorzaken van die verandering dragen deze boeren nauwelijks bij, maar ze ondervinden wel als eersten de gevolgen. Onregelmatige regenval, perioden van grote droogte en stijging van de temperatuur maken de opbrengsten van de kleine boerenbedrijven uiterst onzeker. In de betrokken gebieden in Kenia brachten de koffiestruiken in 2019 gemiddeld zo’n 40% minder bessen op dan in 2017. En dat terwijl ze gemiddeld toch al minder (in Machakos) of iets meer dan 1 hectare (in Kericho) aan grond bezitten. In 2017 was 60% van de boeren rond Machakos voor hun inkomsten vooral afhankelijk van koffie. Twee jaar later kon dat nog maar 40% van die boeren zeggen, een indicatie voor de groeiende armoede. We waren dan ook blij dat de Nationale Postcodeloterij ons de kans bood koffieboeren extra rond klimaatverandering te ondersteunen. Met Fairtrade Afrika, onze lokale vertegenwoordiging, en natuurlijk de boeren zelf gingen we in 2017 om de tafel. Een uitgebreid programma met het doel om koffieboeren beter weerbaar te maken tegen de veranderende weersomstandigheden was het resultaat. De Climate Academy duurde drie  jaar en bestond uit een vijftal onderdelen.

Bewustwording en training

Het programma begon natuurlijk met bewustwording over de klimaatproblematiek, gericht op de leiders van de coöperaties en toegespitst op de lokale omstandigheden. Via diverse trainingen zijn ze tevens beter voorbereid om problemen bij boeren te kunnen inventariseren, financiële middelen te kunnen alloceren en efficiënt de nodige maatregelen te kunnen treffen. Bij de vele trainingen om het leiderschap binnen de coöperaties te versterken werd, met succes, ook een grotere deelname van vrouwen gestimuleerd. De meeste boeren hadden geen kennis van klimaatverandering. Ze zagen het weer weliswaar veranderen, maar wisten eigenlijk niet wat er aan de hand was. Tientallen sessies zijn daarom georganiseerd om ook de boerenleden bewust te maken van de klimaatproblematiek en ze meer grip te laten krijgen op de eigen bedrijfsvoering. Maar liefst 30% van de boeren rond Machakos voert nu een eigen administratie. Ondanks Covid-19 hebben ook de laatste sessies rond Kericho doorgang kunnen vinden, maar dan per radio en telefoon. 

Aangepaste landbouwmethoden

Cruciaal onderdeel van het programma is de aanpassing van landbouwmethoden aan het veranderende weer. Die stelt andere eisen aan de planten, zoals aan het snoeien, bemesten, irrigeren en de hoeveelheid schaduw. Zo’n honderd proefveldjes, zogenaamde ‘demonstration plots’, werden aangelegd om boeren voorbeelden te laten zien hoe koffieplanten nu het best behandeld kunnen worden. Met dat doel zijn in elke coöperatie dertig boeren getraind om de voorlichting in het veld te kunnen voortzetten. Bij boeren zijn inmiddels enkele duizenden schaduwbomen geplant en tienduizenden jonge planten onder de leden gedistribueerd. Boeren rond Machakos hebben nu zo’n 20% meer schaduwbomen op hun koffievelden staan, die de planten beschermen tegen de toenemende zonnehitte. Bovendien zorgen bomen als avocado’s en bananen ook weer voor extra inkomsten. Coöperaties hebben verder watertanks geïnstalleerd om overtollig water vast te houden voor de toenemende droge perioden. Boerenleden kunnen dat water tegen gereduceerd tarief bij hun organisatie afnemen om bijvoorbeeld het land te irrigeren. Meer dan 70% van de getrainde boeren rond Kericho zeggen de nieuwe teelttechnieken ook daadwerkelijk in de praktijk te hebben gebracht; rond Machakos is dat zelfs 90%. Het heeft geleid tot hogere opbrengsten per struik in Machakos, van 1,9 naar 3,2 kilogram. Bijna 45% van de boeren meldt dat de productie in 2019 gestegen is. Voor Kericho wordt een gemiddelde toename gemeld van 28%, tot ruim 6 kilo per struik. 

Duurzame energie en minder houtgebruik

Belangrijke oorzaak van klimaatverandering is ontbossing. In de betrokken gebieden zijn de boerengezinnen voor het koken van maaltijden voor 80% afhankelijk van hout waardoor steeds meer bomen verdwijnen, met flinke gevolgen voor o.a. bodemerosie en regenval. In het klimaatprogramma is daarom gezocht naar alternatieve energiebronnen. En met succes. In beide regio’s zijn in totaal zo’n 1300 nieuwe, zuinigere kooktoestellen geplaats, 300 gezinnen zijn overgestapt op briketten gemaakt van koffieafval en 280 gezinnen hebben een biogasinstallatie aangelegd. 

Vooral vrouwen ondervinden hiervan de voordelen. Normaal hebben ze elke dag zo’n 3,5 uur nodig om hout te verzamelen en de maaltijden te bereiden. Ze besparen daar in tijd nu zo’n 40% op, waardoor ze meer ruimte krijgen voor hun gezin of met extra werk een cent bij kunnen verdienen. Vrouwen meldden dat ze met de nieuwe kookgelegenheden 60% minder hout nodig hebben, dus er wordt nu minder bos gekapt. De nieuwe kookgelegenheden geven daarnaast veel minder rookontwikkeling, waar behalve de vrouwen vooral kinderen veel last van kunnen hebben. Het zal de gezondheidstoestand van de gezinnen ongetwijfeld verbeteren. 

Coöperaties en verschillende boeren hebben verder zonnepanelen geplaatst. Kibukwo, de coöperatie van Judith, meldt een besparing van 80% op de elektriciteitskosten. Rond Kericho hebben 48 boerengezinnen een zonnepaneel geïnstalleerd, die ze gebruiken voor de radio, het opladen van mobiele telefoons en voor verlichting. Kinderen zijn nu bijvoorbeeld in staat ook ’s avonds huiswerk te maken.

Aanvullende inkomstenbronnen  

Bij een toenemende onzekerheid over koffie-inkomsten mag het zoeken naar alternatieve inkomstenbronnen niet ontbreken. Het moet de afhankelijkheid van koffie verminderen. Zo’n 800 boeren of hun gezinsleden hebben trainingen daarover gevolgd. Zowel de coöperaties als de individuele boerengezinnen zijn vele nieuwe activiteiten gestart. Elke coöperatie heeft kassen aangelegd om boeren vertrouwd te maken met de teelt van allerlei soorten groente en fruit. Enkele organisaties hebben tevens een broedmachine geplaats om kippen en hun eieren te kunnen verkopen of te distribueren onder de boeren. Visteelt is een andere activiteit die sommige organisaties hebben opgepakt en in beide regio’s is een koffiebranderij geopend om de koffie op de lokale markt af te zetten. De koffiefabriek in Kericho wordt zelfs volledig gerund door vrouwen, terwijl jonge vertegenwoordigers van de coöperaties zijn getraind om de koffie zo goed mogelijk in de markt te zetten.

Rond Machakos heeft meer dan 15% van de betrokken gezinnen al andere activiteiten opgepakt, zoals het houden van kippen of het telen van fruit en groente voor de verkoop. Om in deze nieuwe werkzaamheden ook te kunnen investeren hebben vooral vrouwen samen spaar- en leengroepen gevormd. Rond Machakos kennen een 50-tal groepen samen meer dan 1000 leden, met een gezamenlijk spaarbudget van 160.000 dollar.

Het plaatsen van nieuwe kookgelegenheden en biogasinstallaties heeft eveneens tot extra werkgelegenheid geleid en dus extra inkomsten, in het bijzonder voor vrouwen en jongeren. Ook waren metselaars nodig om ze te bouwen. Zo’n 70 jongeren in de Machakos-regio zijn getraind in de aanleg van de kookinstallaties. Reparatie en verdere service  achteraf houden de jongeren blijvend aan het werk, waardoor ze minder geneigd zijn uit de dorpen weg te trekken voor banen in de steden.

Climate Academy Guide

Het klimaatprogramma in Kenia is slechts in een paar koffieboerencoöperaties gedaan. Verder is een soortgelijk programma in Ethiopië bijna afgerond. Natuurlijk willen we dat veel meer koffieboeren hiervan de vruchten plukken, niet alleen in Kenia maar ook in andere koffieproducerende landen over de hele wereld. Daarom zijn de ervaringen in Kenia vastgelegd in een zogenaamde Climate Aademy Guide. Daarin worden alle lessen gedeeld en concrete handvatten en instrumenten voor boeren aangeboden om met de klimaatverandering om te gaan. De Climate Aademy Guide wordt gepubliceerd in juni 2021.

Programma gaat door

Niet alleen boeren als Judith Roto zijn enthousiast over de resultaten van de Climate Academy. Ook een externe evaluatie van het programma in Kenia, uitgevoerd door Noble Consultants Company Ltd. in Nairobi, is uiterst positief. In haar rapport concludeert het bureau dat het project erin slaagde haar oorspronkelijke doelen te verwezenlijken. En met de beëindiging van het programma houden de resultaten niet op, zo menen de consultants. De leiders van de coöperatie zullen ook in de toekomst beter in staat zijn de juiste besluiten te nemen en meer service aan de koffieboeren te verlenen. En ook de boerenleden die opgeleid zijn tot trainers zullen in hun omgeving de telers blijven voorlichten over de beste landbouwmethoden bij het veranderende klimaat.