In Memoriam: Bert Beekman 1952- 2020

Geschreven door Nico Roozen

Pauline Tiffen – director Twin Trading Ltd. UK “Bert is unique. Unforgettable for the way he coaxed, captured and charmed such an enormous number of people to take all the extra steps and leaps of faith needed to create the conditions between small scale farmers and consumers for a new way of trading in coffee, cocoa and other products. For a long time in the late 1980s and 90s he was the voice on this challenge. No conversation was unimportant. No voice ignored, no support unthanked.“

Rolf Buser – director Max Havelaar Stiftung Switzerland “My first encounter with Bert was in 1991 when I made an interview for a feasibility study to introduce a fair trade label in Switzerland, similar to the one in the Netherlands. Bert was very supportive and even enthusiastic from the very first moment. During our trip to Ecuador Bert proved his competent, convincing and professional approach, combined with his deep commitment for the producers and fair trade. Since his illness even more than ever Bert was deep in my heart; truly as a friend and unforgettable.”

Rufino Herrera – Bananenproducent Dominicaanse Republiek “De naam van Bert zal herinnerd blijven vanwege de rol die hij samen met anderen speelde bij de ontwikkeling en verdere uitbouw van Fairtrade. Volgens mij heeft geen enkel initiatief zoveel positieve resultaten gehad voor de verbetering van de kwaliteit van leven van duizenden gezinnen van kleine producenten in de Derde Wereld en vooral in Latijns Amerika.”

Jeroen Douglas – Solidaridad “Midden jaren negentig zag Bert meteen het belang van Fairtrade voor de kleine bananenboeren in Ecuador. Samen met de veel te vroeg overleden Ecuadoriaanse boerenleider Jorge Ramírez stippelde hij een route uit naar de door Solidaridad opgezette importfirma AgroFair. Bert was jarenlang steun en toeverlaat van Jorge. Hij genoot het vertrouwen van zowel de boeren van de El Guabo coöperatie als die van de bananenbaronnen. Deze balanceeract was doorslaggevend voor het succes. Ruim twintig jaar later draagt het werk van Bert nog steeds vrucht. Zelf al zo lang uit de running, blijft zijn werk voortleven.”

Stefanie van Miltenburg – Douwe Egberts “Ik herinner me Bert als een altijd aimabele persoon. Nooit cynisch of hard in zijn uitspraken. Hij had een grote ervaring on the ground door de vele jaren dat hij in koffielanden had gewerkt. Die kennis, in combinatie met zijn diplomatieke manier van het gesprek aangaan, gaf hem veel krediet en invloed.” 

Ted van Hees – Novib “Ik ken Bert al uit de tijd van de sandinistisch revolutie en onze gezamenlijke inzet voor Midden Amerika. En later van de samenwerking met Solidaridad en acties op het gebied van bananen en koffie in de jaren’ 80. De laatste jaren waarin Bert in het verpleegtehuis zat, werden mijn bezoeken aan hem frequenter. Soms was het moeilijk om hem nog te verstaan en was een glimlach als een cadeautje.” 

Jos Algra – NovoTRADE ”We hebben veel samen gedaan maar wat ons intens verbonden heeft, is ons verdriet over het verlies van Silvio Chavarria. Silvio werd doodgeschoten door de contra’s toen hij een coöperatie in Nicaragua verdedigde. De gedachte aan Silvio staat voor eeuwig in ons geheugen gegrift.” 

Adeline van de Kasteele – van 1977 tot 1987 samen in Midden Amerika “Het werk boeide Bert. Hij had een visie en was goed in het samen ontwikkelen van plannen, goed in het contact met de mensen in onderzoek en uitvoering en hij hield van de reizen naar de vaak afgelegen gebieden. Zijn verstrekkende solidariteit maakte hem ook bereid de daarbij horende risico’s in oorlogstijd te nemen.”

Ruud Lambregts – Oxfam Novib  “Ik had het genoegen om tegenover hem te zitten in de Haagse Novib burelen. Bert dwong daar bewondering af met zijn kennis en betrokkenheid en was ook niet te beroerd om af en toe de boel flink op te schudden. Dat werd van hem geaccepteerd. Inmiddels was bij het toen nog kleine Solidaridad een plan opgevat dat geleidelijk ‘Max Havelaar’ zou worden. Nico Roozen verzocht mij eens rond te kijken naar een geschikte directeur. Ik informeerde Bert over deze unieke kans: ‘Volgens mij is dit je nieuwe baan’. Hij antwoordde: ‘Ja, dat zou wel eens kunnen’. En inderdaad Nico zag wel wat in hem en zijn benoeming kwam er.“

Gerard Klijn – notenhandelaar “We liepen ergens rond 1995 samen onder de sterren van Kilibo, een stadje in Benin. We droomden samen over hoe de cashewketen kon veranderen, ontwikkeld kon worden. Over hoe fabrieken gebouwd konden worden waar producenten hun lokaal verbouwde producten konden laten verwerken en waar dan ook familieleden werk zouden kunnen vinden. Een droom? In 2007 werd de fabriek geopend en Bert was erbij.”

Maarten Rijninks & Herman Uit de Bosch – NovoTrade “Bert was onze leermeester. Onverwachts, later, zou hij ons de kwetsbaarheid van het leven laten zien en de worsteling om met elkaar in contact te blijven. Als we hem iets wilden vertellen, kon hij slechts kort op een helder moment horen. Daarna viel Bert weer in zijn eigen wereld terug, totdat hij even later weer een glimlach op zijn gezicht toverde. Met elkaar spreken, ging over in bevestiging zoeken, zijn nek masseren, aaien over z’n bol. Elkaars handen vasthouden, brengt je dichter tot elkaar – met vaak een glimlach als toegift.” 

Peter d’Angremond- Stichting Max Havelaar “Bert was de eerste directeur van Max Havelaar, van 1988 tot 1995. Als voorman met zijn sterke betrokkenheid bij de boeren in het Zuiden heeft hij de basis gelegd voor de huidige wereldwijde fair trade beweging. Zijn persoon en inspiratie zullen we blijvend in gedachten houden.”

Een terugblik op Bert’s bewogen leven – door Nico Roozen

In 1976, studeerde Bert af in bodemkunde en hydrologie in Wageningen. Typerend voor Bert is dat hij een promotieplaats bij Shell afsloeg om zich in in 1977 in Honduras in het ongewisse te storten. Hij leerde daar snel Spaans. Ondanks het feit dat hij de rollende r nooit onder de knie kreeg, sprak hij prachtig en bloemrijk Spaans. Hij was niet alleen exact, maar ook talig aangelegd. Zijn e-mails waren vaak prachtig proza. Ik herinner me een bezoek aan de ambassade van Nicaragua waar de ambassadeur het gesprek begon met een compliment voor het Spaans van Bert’s brief met het verzoek tot de ontmoeting. 

Nog even terug. In zijn studententijd stortte hij zich in de zigeunermuziek: in zijn prachtig vioolspel kon hij zijn gevoel goed kwijt. Hij was actief in de studentenvereniging CERES en bijna vanzelfsprekend werd hij enkele jaren later de voorzitter. Bert kon ook echt genieten van eten en drinken. Als de kwaliteit goed was tenminste. Anders liet hij het eten staan. 

Toch was Bert niet veeleisend. Zijn verblijf in Midden Amerika zou elf jaar lang met de nodige ontberingen gepaard gaan. In die periode begon het verzet tegen de militaire dictaturen en de brute repressie de kop op te steken. In Nederland groeide de solidariteitsbeweging, en toen in juli 1979 de Sandinisten in Nicaragua Somoza verdreven, kwam Midden Amerika prominent in de aandacht. Op een gegeven moment moest Bert op stel en sprong Honduras ontvluchten omdat hij werkte met Salvadoraanse vluchtelingen die contact onderhielden met het FMLN. Gezocht worden door de geheime dienst was een levensgevaarlijk signaal. 

Bert verhuisde samen met Adeline, zijn toenmalige vrouw, naar het op dat moment veilige Nicaragua waar hun dochter Maritza werd geboren. Eerder waren Djoeke en Wouter geboren in Honduras. Ondanks zijn vaderlijke verantwoordelijkheid nam Bert de nodige risico’s. Nicaragua was geleidelijk in een burgeroorlog beland en grote delen van het land waren oorlogsgebied. Zijn gevoel van solidariteit met de arme boeren maakte het voor hem onmogelijk de eigen veiligheid voorop te stellen. De lokale bevolking had immers ook geen keus. Het verlies van goede vrienden werd de ruwe werkelijkheid.

Geleidelijk werd het Sandinisme een ‘verraden revolutie‘ en Bert zal zich later ongetwijfeld afgevraagd hebben of al deze risico’s iets gebracht hadden. Vooral ook omdat decennia later zijn verblijf in Midden Amerika grote gevolgen zou blijken te hebben. In Januari 2003 kreeg Bert de diagnose Parkinson. Hij is de enige in de familie met deze aandoening. Onderzoek wijst uit dat er een verband is tussen achtereenvolgende blootstelling aan pesticiden als DDT en Paraquat en het veelvuldig voorkomen van de ziekte van Parkinson. Bert’s langdurig verblijf op het platteland en zijn intensieve werk met boeren leverde een langdurige blootstelling aan agro-chemicaliën op. Ondeskundig en langdurig gebruik van landbouwgif is dan een risicofactor. Niet alleen voor hem maar vooral ook voor de plaatselijke bevolking. Het is aannemelijk dat de ziekte van Bert past in dit algemene patroon van dood door schuld van de leveranciers van deze middelen. Goede Bert heeft een hoge prijs betaald. 

Decennia later bleek zijn verblijf
in Midden Amerika grote
gevolgen te hebben.

Zijn vrouw Monique van de Vijver heeft hieraan haar levenstaak ontleend. Zij zet zich binnen Solidaridad in voor het belang van gezondheid voor ontwikkeling en de relatie tussen gezondheid en de wijze waarop ons voedsel wordt geproduceerd. De jarenlange ziekte van Bert is voor haar een belangrijke drijfveer.

In 1987 keerde Bert terug naar Nederland en ging hij bij Novib op de burelen in Den Haag aan de slag. Niet voor lang. Het jaar daarop benaderde ik Bert voor de functie van directeur van de zojuist opgerichte stichting Max Havelaar. Aan de vooravond van de introductie van de Max Havelaar-koffie nam hij het stokje van me over en zou vervolgens zeven jaar lang de eerste schreden van het nieuwe keurmerk begeleiden. Na de koffie kwamen cacao, thee en honing. Maar Bert stak de meeste energie in de Europese uitbreiding. Op een haperende consumentenmarkt in Nederland lagen de beste groeikansen in de internationalisering. Zwitserland was voorloper met een klinkend succes door de steun van de twee grootste supermarktketens. Frankrijk, België, Italië, Denemarken volgden. Bert reisde heel Europa af. Af en toe riep hij de hulp in van de founding fathers, van Frans van der Hoff en van mij. Met de Duitse initiatiefnemer, Martin Kunz, kreeg hij het aan de stok. Duitse hegemonie over de kleine keurmerk voorlopers moest voorkomen worden. Bert hield niet van conflicten en zocht graag de consensus. Zijn charme en zijn kwaliteiten als bruggenbouwer zorgden ervoor dat het conflict niet onnodig escaleerde.

Zijn charme en zijn kwaliteiten als
bruggenbouwer zorgen ervoor dat conflicten niet
onnodig escaleren.

Na zeven intensieve jaren vond Bert dat de tijd was aangebroken om het stokje als directeur over te dragen. Voor Max Havelaar volgde in de jaren negentig een zoekende periode met haperende groei en opkomst van concurrerende keurmerken voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Pas met het aantreden van Coen de Ruiter in 2005 zou Max Havelaar weer een groeipad oppakken. De door Solidaridad voorbereide introductie van fair trade–bananen in 1996 was het enige hoogtepunt in deze moeizame jaren. Vanuit zijn bedrijf NovoTrade leverde Bert als consultant een belangrijke bijdrage. Hij legde en onderhield voor Solidaridad de relatie met de bananencoöperaties in Ecuador: de belangrijkste leverancier van de Oké banaan. Bert stond positief tegenover de verdere opmars van duurzaamheid in de sector en begroette de komst van Utz Certified en was actief betrokken bij het 4C initiatief, de Common Code for the Coffee Community.

De laatste jaren van zijn werkzame leven werkte Bert bij Oxfam Novib aan de ‘Make Trade Fair‘ campagne. Maar zijn lichamelijk beperkingen zullen steeds harder de grenzen bepalen. 

Bert moest afscheid nemen in 2007 en zijn werkzame leven beëindigen. 

Bert kon voor de kinderen uit zijn eerste huwelijk, Djoeke, Wouter en Maritza, vader zijn. In hun jeugd en als jong volwassenen. Maar gesprekspartner zijn in hun verdere leven en opa zijn voor hun kinderen ging steeds moeizamer. Voor de kinderen uit zijn tweede huwelijk, Bas en Kiki, was hij ook graag volop pappa en reisgenoot geweest. Nog gezond nam hij zich voor om meer aandacht te geven aan hen dan hij gedaan had aan zijn eerste drie kinderen. Ze hebben hem echter nooit in de kracht van zijn leven gezien. Dit moet hem verschrikkelijk veel pijn gedaan hebben. Op een moment zei Bert tegen Monique, zijn grote liefde: “Als ik je teveel tot last ben, ga dan maar je eigen leven opnieuw inrichten”. Maar Monique moest hier niets van weten. Trouw en zorgzaam bleef ze aan zijn zijde. Jarenlang, tot de laatste uren. Zo is een mens bedoeld.

Nico Roozen