Niet alleen de lat, ook de bodem moet omhoog

De Sinterklaasperiode is de hoogmis van onze favoriete zoete zonde. En hier doet de chocoladesector flink aan mee. Veel speciale chocoladeproducten vinden in deze tijd hun weg naar kinderschoenen en menig volwassene. Bedrijven overtuigen van een samenwerking met Fairtrade om met eerlijke voorwaarden de impact voor cacaoboeren te vergroten is zeker niet altijd makkelijk. Het huidige systeem is erop gericht boeren zo weinig mogelijk te betalen. In de dramatische race to the bottom is juist de bodem het probleem. De bodem moet omhoog.

Lage prijzen, hoge kosten. De cacaoboer heeft het zwaarder dan ooit 

De inflatie waar we wereldwijd mee kampen zorgt ervoor dat de prijzen van dagelijkse levensbehoeftes flink zijn gestegen. Juist in West-Afrika, waar veel cacaoboeren toch al onder de armoedegrens leven komt dat keihard aan. Zo zijn de kosten voor levensonderhoud in Ivoorkust met 14 procent gestegen. De productiekosten voor de cacaoteelt zijn helemaal losgeslagen. De prijzen voor kunstmest stegen bijvoorbeeld met wel 50 tot 60 procent. Je hoeft geen wiskundige te zijn om te begrijpen dat dit boeren alleen maar verder in de armoede drijft. En armoede is de belangrijkste oorzaak voor kinderarbeid en ontbossing.  

De prijs, de prijs, de prijs 

Met behulp van programma’s en projecten van onder meer het bedrijfsleven doen boeren hun best om productiever te worden, duurzamer te produceren, kinderarbeid aan te pakken en om meerdere inkomensbronnen aan te boren. Die investeringen zijn belangrijk, maar missen hun doel als inkooppraktijken van het bedrijfsleven niet verbeteren. Goede inkooppraktijken, waaronder een eerlijke prijs, maar ook afspraken met boeren over inkoop voor de lange termijn, zijn absolute voorwaarden voor een duurzame cacaosector.¹ 

Onlangs kondigde Fairtrade haar Cacao Price Differential aan voor Fairtrade gecertificeerde cacao uit Ivoorkust.² Het is het prijsverschil tussen de door de overheid gereguleerde prijs en Fairtrade’s minimumprijs dat betaald moet worden om boeren ten minste in staat te stellen kostendekkend te produceren. “Het prijsverschil tussen Fairtrade en niet-Fairtrade cacaobonen is nu wel heel erg groot”, aldus een cacaohandelaar in reactie. En dat klopt. Het prijsverschil is momenteel zelfs 41 procent voor cacaobonen uit Ivoorkust. Het is een schrijnend contrast, maar wél de realiteit als we wezenlijk dingen willen veranderen in de inkomens van cacaoboeren.

Fairtrade onderscheidt zich al jaren met haar niet-onderhandelbare handelsvoorwaarden: de Fairtrade minimumprijs om boeren te beschermen wanneer de wereldmarktprijs daalt en de aanvullende Fairtrade premie. Immers, geen enkel ander duurzaamheidslabel of -programma hanteert minimumprijsvoorwaarden op dit niveau. 

Die minimumprijsvoorwaarden zijn een eerste stap op weg naar een beter inkomen. Om boeren in staat te stellen een leefbaar inkomen te verdienen lanceerden Fairtrade en Tony’s Chocolonely al in 2019 de leefbaar inkomen referentieprijs. Het is een prijs die boven de Fairtrade minimumprijs ligt; het is de prijs die een cacaoboer voor één kilo cacaobonen zou moeten krijgen om een leefbaar inkomen³ te kunnen verdienen. In tegenstelling tot de Fairtrade minimumprijs en premie, is het betalen van deze referentieprijs vrijwillig en een directe verantwoordelijkheid van de cacao-industrie. Het is een belangrijke manier om de toegezegde doelstellingen voor een duurzame cacaosector te realiseren⁴. In de praktijk is het echter nog verre van business as usual.

Makkelijk gezegd? 

Zeggen dat er helemaal niks is veranderd in de chocoladesector is wel erg kort door de bocht. We zijn trots op de Nederlandse bedrijven die de eerste stap met Fairtrade hebben gemaakt. Daarnaast zijn er inmiddels diverse merken en supermarkten (Tony’s, Ben & Jerry’s, Aldi Choco Changer, Lidl Way to Go, Albert Heijn Delicata en PLUS) die de vrijwillige leefbaar inkomen referentieprijs hebben omarmd. Deze koplopers laten zien dat het betalen van een eerlijke prijs aan cacaoboeren wel degelijk mogelijk is en haar vruchten afwerpt. Helaas is er een groot deel van de bedrijven dat nog altijd streeft naar een zo laag mogelijke inkoopprijs, met milieuschade en schendingen van mensenrechten als gevolg. In deze dramatische race to the bottom is juist de bodem onderdeel van het echte probleem.  

Minimum handelsvoorwaarden, zoals die van Fairtrade, zijn makkelijk te omzeilen via andere initiatieven die deze voorwaarden niet in het eisenpakket hebben. Bedrijven kunnen zo nog altijd duurzaam ‘scoren’ zonder ook maar iets te veranderen aan hun inkooppraktijken. En dat is geen theorie: in 2019 zagen Ivoriaanse cacaoboeren hun verhandelde Fairtrade cacao-volume significant dalen met 11 procent als direct gevolg van een 20 procent verhoging van de Fairtrade minimumprijsvoorwaarden.⁵

Bottom up 

Juist hier moet wezenlijk iets veranderen. Echte duurzaamheid kijkt naar wat de boer minimaal nodig heeft om een leefbaar inkomen te kunnen verdienen, zodat hij of zij kan investeren in een duurzame toekomst. De lat moet omhoog, maar de bodem evengoed. En wel naar een minimaal niveau dat de industrie zal moeten betalen voor de cacaobonen die ze kopen. Veel bedrijven beroepen zich op de noodzaak van een ‘level playing field’ ofwel een gelijk speelveld om een stap richting betere inkooppraktijken te kunnen nemen. Wettelijke kaders voor de aanpak van milieuschade en schendingen van mensenrechten in internationale ketens worden dan ook als een belangrijke ontwikkeling gezien. Maar laten we daar niet op wachten en kijken naar wat nú gedaan moet (en kan) worden. De koplopers hebben het al laten zien: niemand hoeft te wachten met het nemen van de juiste actie om betere levensomstandigheden voor cacaoboeren te realiseren.  

_{1 220920-Cocoa-Barometer-Living-Income-Compendium.pdf (voicenetwork.cc) 
2 Geldig voor cacao inkoop tussen 1 oktober 2022 en 31 maart 2023}
^{3 Een leefbaar inkomen is een mensenrecht. Het is het basis inkomen waarmee boerengezinnen een dak boven hun hoofd, eten, onderwijs, gezondheidszorg en andere fundamentele benodigdheden kunnen bekostigen.  
4 Het Dutch Initiative on Sustainable Cocoa (DISCO) is een partnerschap dat belangrijke Nederlandse spelers samenbrengt voor meer duurzaamheid in de cacaoketen. Deelnemers committeren zich om samen en actief toe te werken naar een leefbaar inkomen voor cacaoboeren en om kinderarbeid en ontbossing tegen te gaan. Het betalen van een leefbaar inkomen referentieprijs en andere inkooppraktijken zoals lange termijn afspraken zijn van onmiskenbaar belang om die gemaakte beloftes concreet invulling te geven. 
5 Deze prijs had de bedrijven 235 dollar per ton (de Fairtrade Cocoa Differential in 2019) meer gekost, plus de verplichte Fairtrade-premie van 240 dollar per ton. Fairtrade gecertifieerde boeren zouden waarschijnlijk meer volume hebben verloren als de Fairtrade prijsvoorwaarden nog verder waren verhoogd. 2020-Cacao-Barometer-NL.pdf (voicenetwork.cc)}