Hoe wormen kunnen helpen in de strijd tegen klimaatverandering

Door Marike de Peña, bestuursvoorzitter Fairtrade International

Iedere tuinman of boer kan je vertellen dat wormen goed zijn voor de bodem. Maar voor koffieboeren in Midden-Amerika zijn wormen nog veel meer dan dat. Zij zijn een onwaarschijnlijke bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering.

Hoog in de vulkanische gebergten van Guatemala liggen de dorpjes Pasac en Xejuyup. In deze dorpjes besloot een groepje koffieboeren vijftig jaar geleden om een coöperatie op te richten. Samen wilden zij de grote armoede in deze afgelegen bergachtige streek aanpakken.

Tegenwoordig zijn 125 gezinnen aangesloten bij deze Fairtrade gecertificeerde boerenorganisatie. Op de tussen 1200 en 1800 meter hoogte gelegen hellingen telen de boeren Bourbon Arabica koffiestruiken. De Bourbon Arabica produceert tot 30 procent meer koffiebessen dan andere soorten koffiestruiken.

De Nahualá coöperatie heeft bijgedragen aan de economische stabiliteit en ontwikkeling van de regio. ‘Een goede oogst is van groot belang voor de inkomsten van de gezinnen hier,’ zegt coöperatie manager Juan Choc, ‘al onze activiteiten zijn afhankelijk van de opbrengsten van de koffieoogst’.

Koffieroest

Maar veranderingen in het klimaat zijn een toenemende uitdaging voor de boeren in Nahualá. In 2012 sloeg het noodlot toe in de vorm van koffieroest. Een uitbraak van deze schimmel in heel Latijns-Amerika en het Caribisch gebied zorgde voor vele mislukte koffie-oogsten. Koffieroest verpestte bijna driekwart van de totale oogst in Guatemala in 2012.

Koffieroest dook zo’n 150 jaar geleden voor het eerst op in Oost-Afrika, maar door de opwarming van de aarde is de schimmel nu een wereldwijd probleem. Vooral voor de Arabica koffiebonen die goed zijn voor 70 procent van de wereldproductie van koffie. Koffieboeren die Arabica bonen telen zijn inmiddels maar al te goed bekend geraakt met de vernietigende gevolgen van koffieroest.  Eerst worden de glimmende groene blaadjes van de koffieplant bruin, waarna de schimmel de bessen aantast. De bessen veranderen van knalrood naar dofgrijs. De koffiestruiken kunnen worden behandeld met bestrijdingsmiddelen, maar het duurt jaren voordat de struiken hersteld zijn.  

Het goede nieuws is dat koffieroest niet kan overleven in temperaturen onder de tien graden celcius. Dat is waarom koffieboeren steeds hoger de bergen in trekken waar kouder en droger weer de ziekte onder controle houdt. Maar de kleinste veranderingen in temperatuur, regenval en luchtvochtigheid kunnen de gewassen op deze hoogte al beschadigen. 

Zwakke koffieplanten, temperatuurstijging en slechte bodemkwaliteit vormen samen de oorzaak van koffieroest. En daar komen de wormen om de hoek kijken. Wormen kunnen hun eigen gewicht aan voedsel eten in een dag. Wanneer je wormen voedselresten of organische restproducten zoals koffiepulp voert, krijg je daar hoogwaardige compost vol voedingsstoffen voor terug.

Organische mest

‘We gebruiken de velletjes en de pulp van de koffiebonen om de wormen te voeren’, vertelt Juan. ‘En wanneer dat niet beschikbaar is voeren we ze met onkruid en keukenafval. Boeren laden een zak van vijftig kilo organische mest op hun rug en dragen dit naar hun koffievelden. Het is zwaar werk, maar we willen onze oogsten herstellen zodat we onze kinderen een goede toekomst kunnen geven.’

Compost van wormen  bevat belangrijke bouwstoffen voor planten, zoals stikstof, kalium, forfor, calcium en mangaan. Bovendien verbetert de compost de structuur van de bodem. Het resultaat: een kwalitatieve bodem vol voedingsstoffen die kan ademen en water kan afvoeren en vasthouden. De planten die in deze aarde groeien zullen sterk, gezond en productief zijn. En bovendien beter bestand tegen de beruchte koffieroest.

‘We bevinden ons op de helling van de Santo Tomas vulkaan’, vertelt Juan. ‘De bodem is gevoelig voor zowel erosie als droogte. Onze grootouders vertellen ons dat de grond hier vijftig jaar geleden heel vruchtbaar was. Ze konden prachtige bonen telen op dit land. Maar nu is de opbrengst van dit gebied niet meer zo goed als toen.’

Strijd tegen klimaatverandering

Het vermengen van de aarde met organische compost is niet het enige wapen in de strijd tegen klimaatverandering voor de boeren in Guatemala. Zo zijn er herbebossingsprojecten uitgevoerd zodat de koffiestruiken onder schaduwbomen kunnen groeien. Ook doen boeren aan diversificatie van hun gewassen door naast koffiebonen andere gewassen te telen die beter bestand zijn tegen veranderende weersomstandigheden, bijvoorbeeld bananen of tuinbonen. Bonen zorgen ook voor het vasthouden van stikstof in de bodem.

Juan en zijn collega-boeren zijn realistisch over de toekomst. Wormen kunnen de problemen rondom klimaatverandering niet oplossen, maar ze kunnen zeker een rol spelen. ‘Wanneer de planten geen toegang hebben tot de voedingsstoffen in de bodem, worden het slappe kleine plantjes’, legt Juan uit. Maar wanneer de planten alles uit de aarde kunnen halen dat ze nodig hebben, zijn ze gezond en sterk en kunnen ze de koffieroest weerstaan.’

Deze tekst verscheen in het Spaans op de website van PlanetaFuturo/ElPaís op 9 december 2015 en is met hun toestemming vertaald naar het Nederlands.