Op weg naar een leefbaar inkomen voor cacaoboeren

“Geen zorgen, jouw chocola blijft te koop”, kopte een recent artikel in Het Parool over de crisis in cacao. Menig liefhebber van chocolade slaakte – terecht – een zucht van verlichting. Maar daarmee zouden de zorgen van chocoladeliefhebbers niet voorbij moeten zijn. Want de situatie van cacaoboeren in West-Afrika – waar zeventig procent van de mondiale cacaoteelt vandaan komt – is allesbehalve rooskleurig. Veel cacaoboeren leven nog altijd in extreme armoede, wat leidt tot slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en vele andere problemen.

Bestaande initiatieven en programma’s in de cacaosector – gericht op bijvoorbeeld productiviteitsverhoging, diversificatie en verbetering van bedrijfsefficiëntie – blijken helaas niet voldoende om boeren in West-Afrika te helpen een leefbaar inkomen te verdienen. Het vandaag verschenen onderzoek (onafhankelijk uitgevoerd, in opdracht van Fairtrade) naar de gezinsinkomens van Ivoriaanse cacaoboeren, laat zien dat helaas ook Fairtrade gecertificeerde cacaoboeren veelal niet aan deze harde realiteit ontkomen.

Slecht nieuws dus. Maar bij Fairtrade gaan we niet bij de pakken neerzitten. Integendeel: dit onderzoek onderstreept de urgentie van ons streven naar leefbaar inkomen in de cacaosector. Een holistische aanpak – waarin alle spelers hun bijdragen leveren en waarin duurzame prijzen centraal staan – is cruciaal.

Leef je even in…
Stel je een gemiddeld boerenhuishouden in Ivoorkust voor: een echtpaar van begin vijftig met zes kinderen, waarvan één de leeftijd heeft om te werken op de boerderij. De familie bezit zo’n zes hectare land waarop ze voornamelijk cacao verbouwt maar ook wat andere gewassen. Een deel is voor eigen consumptie, een ander deel verkoopt ze op de lokale markt. Een leefbaar inkomen voor dit huishouden wordt geschat op 6.133 Amerikaanse dollar per jaar. Dit inkomen omvat een basis voor een voedzaam dieet, degelijke huisvesting met goede sanitaire voorzieningen, schoolgeld voor de kinderen, gezondheidszorg en enkele andere essentiële behoeften. Daarnaast is er een kleine voorziening voor onverwachte gebeurtenissen. Echter, het gemiddelde huishouden van Fairtrade cacaoboeren in Ivoorkust is slechts 2.700 dollar. Dit ligt onder de extreme armoedegrens van de Wereldbank. Slechts twaalf procent van de cacaohuishoudens in het onderzoek verdient momenteel een leefbaar inkomen.

Kleine boeren die hun eigen grond bewerken, hebben recht op een leefbaar inkomen. Dat is niet iets wat wij als enige vinden – een leefbaar inkomen is een mensenrecht. Zo staat in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: “Een ieder, die arbeid verricht, heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke beloning zo nodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld.”

Hoog tijd om dat leefbare inkomen te realiseren. Overheden, handelaars, chocolademakers, detailhandelaren, consumenten en de boeren zelf dragen allemaal de verantwoordelijkheid om de noodzakelijke verandering te bewerkstelligen. Maar zonder een hogere cacaoprijs gaat het niet.

Hoe hoog moet die zijn? We zijn nog druk met data-analyse om een referentieprijs voor een leefbaar inkomen vast te stellen. Maar nu al staat vast dat deze aanzienlijk hoger zal zijn dan de huidige marktprijs. Het overbruggen van die kloof zal geen eenvoudige zaak zijn, leert consultatie met producenten (de cacaoboeren) en handelaren, al was het maar omdat boeren hun cacao moeten kunnen blijven verkopen en dat Fairtrade van alle certificaten nu al de hoogste premietoeslag heeft (en dus het ‘duurst’ voor bedrijven is). Fairtrade´s Leefbaar Inkomen Strategie is dus een evenwichtsoefening.

Laten we nog eens kijken naar ons Ivoriaanse huishouden. Het hoofd van ons typische huishouden is lid van een Fairtrade gecertificeerde coöperatie, samen met zo’n 500 andere boeren. Stel dat de coöperatieleden gezamenlijk 2.000 ton cacaobonen produceren, maar slechts een kwart daarvan kunnen verkopen onder de gunstige Fairtrade-voorwaarden (waaronder hogere prijzen). De rest wordt op de conventionele markt verkocht. Het gevolg is dat de voordelen van Fairtrade verwateren. Helaas komt deze praktijk vaak voor onder Fairtrade cacaoboeren: slechts een deel van hun oogst kunnen zij als Fairtrade verkopen. 

Het huishouden produceert nauwelijks meer dan 400 kilo cacao per hectare, wat de helft is (of zelfs een kwart, afhankelijk van wie je het vraagt) van het minimum voor duurzame cacaoteelt. Maar om hun opbrengsten te verhogen moet het huishouden nieuwe bomen planten, kunstmest kopen en extra arbeid inhuren, terwijl de inkomsten van de boerderij nog maar net voldoende zijn om het gezin te voeden. Zonder besparingen om opnieuw in de boerderij te investeren, blijven de opbrengsten laag.

Met het delen van dit onderzoek willen we de uitdagingen in de cacaosector zichtbaar en bespreekbaar maken. We hopen zo bij te dragen aan het realiseren van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Het bestrijden van extreme armoede is een van de belangrijkste doelen.

Chocola zal niet verdwijnen. Maar blijven wij het toestaan dat cacaoboeren in diepe armoede leven? Of gaan we aan de kassa de prijs betalen die boeren een leefbaar inkomen kan laten verdienen?

• Fairtrade Nederland organiseerde op maandag 9 april met Pakhuis de Zwijger een discussievond over misstanden in de cacaosector en mogelijke oplossingen. Hier kun je de avond terugkijken.
• Lees hier de uitgebreide reactie van Fairtrade op het onderzoek.