Fairtrade biedt bananenwerknemers perspectief op leefbare lonen
Geschreven door Jos Harmsen, Supply & Development, Fairtrade Nederland.
Uitdaging
In Nederland eten we gemiddeld 60 bananen per persoon, waarvan zo’n 15 Fairtrade bananen. Hiermee zijn bananen een van de meest populaire fruitsoorten in Nederland. En voor Latijns-Amerikaanse landen zijn ze vaak een van de belangrijkste landbouw- en exportproducten. Maar ook een sector met veel uitdagingen. Een van de meest dringende problemen blijft het zorgen voor een leefbaar loon voor bananenwerknemers. In veel producerende landen krijgen werknemers weliswaar het nationale wettelijke minimumloon, maar dit is vaak ver beneden het salaris dat nodig is voor een behoorlijke levensstandaard: genoeg om hun gezin te voeden, een veilige huisvesting te genieten, hun kinderen naar school te sturen, adequate gezondheidszorg te betalen en wat opzij te zetten voor noodgevallen. Bovendien heeft de COVID-19-pandemie de onveiligheid en kwetsbaarheid van miljoenen land werknemers wereldwijd vergroot, waaronder degenen die werken op Fairtrade gecertificeerde bananenplantages. Als reactie hierop is Fairtrade een fonds gestart om zowel boeren als werknemers te ondersteunen. Maar op lange termijn is een leefbaar loon de beste manier om ervoor te zorgen dat werknemers voor hun gezin kunnen zorgen.
Kerndoel
In sommige landen, zoals in Colombia en Ecuador, verdienen bananenwerknemers al of bijna een leefbaar loon. In andere is er nog een weg te gaan. Fairtrade kent een minimumprijs, die daartoe al een bijdrage heeft geleverd. Maar door de jaren heen heeft vooral de Fairtrade Premie (1 dollar per bananendoos van 18,14 kg) economische steun geboden aan miljoenen boeren en werknemers, door middel van leningen met lage rente, gesubsidieerde medische zorg, studiebeurzen en contante betalingen. De premie is echter niet bedoeld ter vervanging van een leefbaar loon waarop werknemers moeten kunnen rekenen. Daarom wil Fairtrade verder gaan. Bananenwerknemers in staat stellen een leefbaar loon te verdienen is een van de kerndoelen van de Fairtrade strategie.
Basisloon
Onlangs is daarom de ‘Fairtrade Base Wage’ ingesteld. Dit Fairtrade Basisloon is vastgesteld op 70 procent van het netto loon dat nodig is voor een leefbaar loon. Elke Fairtrade bananenplantagewerker krijgt nu ten minste het basisloon, ook al is het wettelijk minimumloon lager. In landen waar werknemers momenteel minder verdienen dan het Fairtrade Basisloon, zoals in West-Afrika en de Dominicaanse Republiek, stijgen de lonen daarmee naar schatting met 15 procent. Meer dan 12.000 werknemers zullen hiervan profiteren, ongeveer de helft van het totale aantal werknemers op Fairtrade gecertificeerde bananenplantages. Fairtrade is het enige certificeringssysteem dat zo’n basisloon heeft ingevoerd en zo een concrete, eerste stap heeft gezet naar een leefbaar loon.
Overbrugging naar collectief onderhandelen
Maar dit is niet genoeg en Fairtrade gaat dus verder. Werkgevers moeten met vakbonden of andere gekozen werknemersvertegenwoordigers afspraken maken over stappen en tijdschema’s om de resterende kloof naar een volledig leefbaar loon te overbruggen. In de tussentijd kan tot 50 procent van de Fairtrade Premie in contanten worden uitbetaald om het inkomen van werknemers aan te vullen totdat ze een onderhandeld leefbaar loon hebben bereikt. Deze vaste premie van US$ 1 per doos, uniek voor Fairtrade, wordt betaald door kopers bovenop de bananenprijs. Tegelijkertijd zet Fairtrade haar werk voort om de arbeidsverhoudingen en het vermogen van werknemers om zich te verenigen te versterken. Want dat moet uiteindelijk een duurzaam leefbaar loon garanderen dat geworteld is in collectieve onderhandelingen tussen werknemers en hun plantage-eigenaren.
Bijdrage op maat voor kopers
Tot die tijd is ook een bijdrage van kopers onontbeerlijk. Fairtrade International heeft daarom een methode ontwikkeld om niet alleen het verschil tussen de daadwerkelijke lonen en de gewenste, leefbare lonen te berekenen, maar ook de opties inzichtelijk te maken om tot leefbare lonen te kunnen komen. Dit stelt kopers in staat om via een extra, vrijwillige betaling per doos bananen een volledig leefbaar loon voor de werknemers te garanderen op die plantages waarvan zij hun bananen betrekken. Fairtrade zorgt ervoor dat er contracten worden gesloten en biedt monitoring- en evaluatiediensten aan om de impact te meten. Alle betalingen worden geverifieerd door Fairtrade’s onafhankelijke certificeerder, FLO-Cert. Daarnaast zullen op maat gemaakte programma’s, die de specifieke oorzaken van lage lonen en uitdagingen per herkomst aanpakken, bedrijven in staat stellen om samen met Fairtrade belangrijke kwesties aan te pakken, zoals productiviteit en de loonkloof tussen mannen en vrouwen.
Iedereen nodig
Werknemers in lage-inkomenslanden behoren tot de zwaarst getroffenen van de wereldwijde pandemie en de economische gevolgen ervan. Ze worstelen meer dan ooit om rond te kunnen komen. Het Fairtrade Basisloon betekent betere salarissen voor bananenwerknemers en een vangnet in onzekere tijden. Zeker nu de bananenprijzen zeer laag zijn en de exportkosten stijgen, hebben we iedereen in de toeleveringsketen inclusief leveranciers en supermarkten nodig om bij te dragen aan een leefbaar loon voor alle bananenwerknemers. Fairtrade International kan bedrijven met data laten zien wat er nog nodig is om de kloof tussen het nettoloon en een leefbaar loon in hun toeleveringsketens te overbruggen. Graag willen we (nog) intensiever met supermarkten en toeleveranciers samenwerken om fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en een leefbaar loon voor iedereen te bereiken.